Sonaý 1986 jyldyń jeltoqsanynda Reseıden ushaqpen aldyrǵan qaraqurym jendetter qazaqtyń qyz-jigitterin qorlap, zorlap, óltirgenin óltirip, tirisin ıtke talatyp jatqanda qazir aqsaqal atanyp, eldiń betkeustary bolyp júrgenderdiń talaıy qazaqqa qarsy qanyn ishine tartqan qaranıet hatty maquldap, qol qoıǵanyn kózimiz kórdi. Solar keshegi Jańaózende qolynda qarý túgil qý taıaǵy joq beıbit halyqqa oq atylǵanda taǵy da jyǵylǵanǵa judyryq derlik sózder aıtqany hám kóz aldymyzda. Ózi akademık, balasy qazaqty úsh tildi ultqa aınaldyrý jolynda aıanbaı eńbek etýshi Kenjeǵalı Saǵadıevti qoıyńyzshy, al eń bir «gýmannaıa professıanyń» ókili akter Asanáli Áshimovtiń sol Jańaózendegi tarıhı qasiretti shaqta aqsaqaldyq ustanymy qandaı bolǵanyn «Jas Alashtan» oqyǵanda óz basym óıtip «aqsaqaldyq» jasqa jetpeı-aq jelkem qıylsa qıylsyn deýge shaq qaldym.
Sol jasy 80-nen asqan Asekem men 70-ten asqan Nurlan Orazalın men Smaǵul Elýbaı, Sultanáli Balǵabaevtar jaqynda álde baspasóz konferensıasy ma, álde bir top advokattyń keńesi sıaqty ma, birnárseni ótkizip, onysyn teledıdardan kórsetti. Bar uqqanymyz – bul jıyn sodan bir-eki kún buryn ǵana M.Áýezov atyndaǵy drama teatrynyń basshysy Erlan Biláldiń paraqorlyq, jemqorlyq degen kesapatty is kezinde ustalǵanyna oraı ótkizilýde eken.
Óz basym Erlan Biláldi sonaý bir jyldary teledıdarda júrgizýshi bolyp júrgen kezinen syrttaı ǵana bilemin. Onyń akter ekenin estigenim bolmasa, bir róldi keremet somdapty degen adamdy kórgen emespin. Onyń 1,5 mıllıon alǵan, almaǵanynda da sharýam joq. Jáne ony para alǵany úshin sottap túrmege qamaýdy da qoldaýshynyń biri emespin. Óıtkeni, arjaǵy Aqorda, berjaǵy tolyp jatqan mınıstrlikterde mıllıardtap jep, jemegenin shetelge tyǵyp jatqan mıllıardtardyń qasynda Erlan alǵan 1,5 mıllıon teńge qaıyrshynyń qarajatyndaı ǵana ǵoı! Áńgime basqada.
Osy jıynda Asanáli, Nurlan Orazalınderdiń, Smaǵul Elýbaılardyń Erlan Biláldi sonsha jaqtap, sonsha perishtedeı pák qyp shyr-pyr bolyp aıtqan sózderin, ánebir áıeldiń eń bir jaqyn adamy apattan opat bolǵandaı eńiregenin tyńdap otyryp, men «bul qalaı» degen oıǵa kettim. Apyr-aý, deımin ishteı, osydan biraz ýaqyt buryn ǵana qazaqtyń jeri satylmasyn da, jalǵa da berilmesin dep atyraýlyq qos bozdaq Aıan men Maks (Boqaev) janyn shúberekke túıip, kúreske shyqqanda ne Asanáli aqsaqal akter bolyp, ne Nurlan Orazalın Jazýshylar Odaǵynyń tóraǵasy bolyp olardy jaqtap bir aýyz sóz aıtpaq túgil, úni shyqpaı qalyp edi ǵoı. Bul «qamqorshylar» sol kezde qaıda boldy? –Aý, deımin taǵy da, qazaq jerin saýdaǵa salýǵa qarsy el ishinde talaı-talaı jıyn, keńester ótkizildi, birneshe ýálaıatta jurt kóshege mıtıńige shyqty. Bular sonda nege jaq ashpady, bular sonda qaıda júrdi?
Qazaq tiliniń – óz elinde áli de tolyq huqyna ıe bola almaı kele jatqany, Úkimettegi jıyndar orys tilinde ótetini, qazaq tilin orys tili shubarlap, endi ol az bolǵandaı sábılerimizdiń mıyn úshtildilikpen atalaǵa aınaldyryp jatqanymyzǵa qarsy Muhtar Shahanovtyń qanshama jıyndar ótkizip, sodan esh nátıje shyqpaı jatqanyna 26 jyl boldy dep, qalyń qazaq narazylyǵyn aıtyp jatqanda da bulardyń úni shyqqan emes edi ǵoı. Álde olar ondaıda basqa jaqta júrdi me?
Qazaq dalasynda Reseıdiń birneshe polıgony áli de jumys istep, «Baıqońyrdyń zalaly men zardaby az bolǵandaı jaqynda Qostanaıdyń Jankeldın aýdanyndaǵy 76 myń gektar jerdi halyqtyń kelisiminsiz Reseıdiń áskerı zymyrandaryn qulatýǵa áldekimder berip jibergeni týraly jurt shýyldap renishin aıtyp jatqanda bulardan tirshilik belgisi bilingen joq edi ǵoı deımin (taǵy da ishteı). Qazaqtyń budan basqa da ulttyq máseleleri qozǵalyp jatqanda da bulardyń «qyzý atsalysqanyn» kórgen de, estigen de emespiz. Sonda búgin Erlan Bilál degen bir jigit álde ańdamaı, álde basqa bir sebeppen qylmys jasap, ony ózi ras dep moıyndap otyrǵanda, baıaǵy 86-nyń jeltoqsanynda oıanbaq túgil jastardy qaralaǵan hatqa qol qoıǵan Asanáli Áshimovtiń búgin qandaı patrıottyq sezimi oıanyp ketti deımin (taǵy da ishteı). Oǵan qosylyp Nurlan Orazalındi úırenshikti ekpinmen jattandy bolsa da «jan tebirenterlik» sózder aıtqyzyp otyrǵan ne sebep? Smaǵul Elýbaı men Sultanáli Balǵabaıdy para alǵanyn ózi moıyndap otyrǵan, adamdy sonsha qorǵashtap sóıletip otyrǵan qandaı kúsh? Aý, osynyń bárin tekseretin, tergeıtin, sodan qorytyndy shyǵaryp ádil úkim aıtatyn zań oryndary bar emes pe, bul ne shyr-pyr bolý deımin (taǵy da ishteı). Ol az bolsa, «Apyr-aý, osy teatr ujymyndaǵy ártister men akterler arasynda tutanyp ketken bul daýǵa aralasatyndaı Nurlan Orazalınge, Smaǵul Elýbaı men Sultanáli Balǵabaıǵa ne qajet boldy dep qoıamyn taǵy da. Osyndaıda ásheıinde ózimdi ázilge aınaldyrýdy ádet qyp alǵan keıbireýler: «Áı Myrzan Qaıǵy! Soǵan qaıǵyratyndaı seniń basyńa ne kún týdy? Olardyń árqaısysynyń óz esebi bar shyǵar, sharýań ne dese,» ne betimdi aıtamyn?
Myrzan KENJEBAI, aqyn
